Tâm thần phân liệt (TTPL) là một dạng rối loạn tâm thần đặc trưng bởi các hành vi bất thường, lời nói lạ và giảm khả năng hiểu thực tế. TTTPL hiện đang có xu hướng gia tăng trong cộng đồng. Biểu hiện của bệnh mặc dù khác nhau nhưng đều gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sức khỏe của người bệnh.
Trong bài viết dưới đây, ThanhBinhPsy muốn chia sẻ đến bạn đọc những thông tin sơ lược về TTPL cũng như những tác động của nó đối với đời sống con người.
Tâm thần phân liệt là gì?
Tâm thần phân liệt có tên tiếng Anh là Schizophrenia là một rối loạn tâm thần nặng đặc trưng bởi những suy nghĩ sai lệch và thiếu hụt các đáp ứng cảm xúc điển hình. Những người bị TTPL thường có hoạt động kỳ dị, lạ lùng bởi những suy nghĩ sai lệch của mình mà người khác không thể giúp họ giải thích được.
TTPL đặc trưng bởi các biểu hiện triệu chứng loạn thần như hoang tưởng; ảo giác (nghe thấy tiếng động hay giọng nói đến từ tâm trí và tự biến nó thành những cảm xúc tiêu cực hoặc tích cực của bản thân); căng lực trương… thỉnh thoảng người bệnh có thái độ thù hận, căm ghét những người thân, gia đình và xã hội.
Những người bị TTPL thường có thêm các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như lo lắng, trầm cảm hoặc lạm dụng chất. Các triệu chứng không xuất hiện một lần mà xuất hiện dần dần trong nhiều giai đoạn, nhiều trường hợp khác nhau.
Trong thời gian bị bệnh, bệnh nhân thường trở nên xa lánh mọi người, chỉ những tác động nhỏ cũng khiến cho người bệnh mất đi sự ý thức, lo sợ, hoảng loạn, giận dữ và mất kiểm soát. Bệnh tiến triển mạn tính gây ra các rối loạn chức năng xã hội khiến cho bệnh nhân dần sa sút mất khả năng lao động, sinh hoạt thậm chí trở thành gánh nặng cho gia đình, xã hội.
Tỉ lệ bệnh nhân mắc TTPL là 1% dân số và đang có xu hướng gia tăng trong vài năm gần đây. Nguy cơ mắc TTPL ở cả hai giới tính là như nhau. TTPL thường gặp ở người trẻ trưởng thành với tỉ lệ chiếm khoảng 0.3-0.7%, trong đó nhóm tuổi khởi phát cao nhất ở nữ là khoảng từ 25-32 ở nam là khoảng từ 20-30. Bệnh hiếm khi khởi phát trước 10 tuổi và sau 60 tuổi.
Biểu hiện triệu chứng của TTPL
Theo Wikipedia, biểu hiện, triệu chứng của bệnh TTPL được chia làm 3 phương diện bao gồm: biểu hiện dương tính (Positive symtoms); biểu hiện âm tính (negative symtoms) và rối loạn tổ chức.
Một người được chẩn đoán mắc chứng TTPL khi cuộc sống, công việc và các mối quan hệ của họ bị ảnh hưởng nặng nề. Đồng thời người đó có ít nhất 2 trong các triệu chứng dưới đây và có thời gian phát tác ít nhất là một tháng:
Xem thêm >>> Tham Vấn Tâm Lý Qua Video Call
Biểu hiện dương tính
Biểu hiện dương tính không phải dùng để chỉ những triệu chứng có lợi hay có khả năng thích nghi với bệnh nhân, mà chúng thể hiện sự hiện diện của phản ứng khác thường như hoang tưởng, ảo giác(huyễn thính).
Những người TTPL có những biểu hiện dương tính thông qua những trải nghiệm về sự thay đổi phức tạp hoặc đáng sợ về nhận thức thông qua ảo giác hoặc trải nghiệm giác quan không đến từ kích thích thật sự như huyễn thính (người bệnh nghe thất những giọng nói không có thật trong đầu mình, những lời nói đó có thể là nhận xét về hành vi của họ hoặc có thể ra lệnh cho họ. Nhiều bệnh nhân cho rằng họ nghe thấy nhiều giọng nói đang cãi nhau trong đầu).
Một lưu ý khi kết luận một người có biểu hiện dương tính với TTPL hay không đó chính là bạn phải thực sự phân biệt được đâu là ảo giác và đâu là lỗi nhận thức xảy ra trong giây lát mà chúng ta vẫn thường gặp hàng ngày (đang đi trên đường mà nghe như ai đang gọi mình).
Hoang tưởng
Hoang tưởng được định nghĩa là những ý tưởng sai lầm, không phù hợp với thực tế do những bệnh nhân tâm thần tự gây ra và cho là hoàn toàn đúng dù nó có lố bịch đến như thế nào đi chăng nữa mà không quan tâm hoặc suy nghĩ đến những phân tích về các phương diện của vấn đề mà người khác đưa vào niềm tin của họ.
Hoang tưởng có nhiều loại nhưng đặc trưng ở dạng cá nhân. Những niềm tin này không được chia sẻ với cộng đồng hay các thành viên trong gia đình. Những hoang tưởng mà người bệnh hay gặp có bao gồm suy nghĩ được đưa vào trong não họ. Họ tự cho rằng người khác có thể đọc được suy nghĩ của họ hoặc họ bị điều khiển bởi một thế lực sức mạnh siêu nhiên huyền bí.
Những niềm tin này được tạo dựng một cách rời rạc và không gắn kết tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh xuyên suốt nhận thức và không được bệnh nhân diễn tả thường xuyên.
Những hoang tưởng mà người bệnh thường gặp khá đa dạng tuy nhiên chúng đặc trưng bởi 3 dạng sau:
Hoang tưởng tự cao: có sức mạnh siêu nhiên, làm anh hùng cứu vũ trụ
Hoang tưởng bị hại: có ý nghĩ rằng người khác đang cố tình mưu hại mình
Hoang tưởng chi phối: Những hành động của bệnh nhân bị chi phối bởi một thế lực khác hoặc một người khác mà bệnh nhân bắt buộc phải phục tùng.
Ảo giác
Ảo giác là quá trình tri giác mà không có đối tượng. Ảo giác có thể diễn ra ở bất kỳ giác quan nào (ảo thanh, ảo thị, ảo khứu, ảo xúc, ảo vị) tuy nhiên ảo thanh là hay gặp nhất và ảo thanh hay còn gọi là huyễn thính cũng là một trong những yếu tố có giá trị tiên quyết trong chẩn đoán TTPL.
Theo thống kê thì có 60-70% bệnh nhân TTPL bị ảo thanh. Bệnh nhân cho rằng họ đã nghe thấy những tiếng nói trong đầu tuy nhiên chúng không có thật. Ảo thanh cũng được chia làm 2 dạng là ảo thanh thật và ảo thanh giả.
Ảo thanh bình phẩm (khen, chê, xúc phạm, đe dọa..) được cho là hay gặp nhất tiếp theo là ảo thanh xui khiến ra lệnh và cuối cùng là ảo thanh có người trò chuyện với mình.
Ảo thị giác được cho là những hình ảnh không có thật nhưng bệnh nhân lại nhìn thấy như thật. Các nghiên cứu chỉ ra rằng có 10% bệnh nhân TTPL gặp ảo thị giác. Cũng như ảo thanh các ảo thị giác có thể có nội dung vui vẻ, dễ chịu hoặc những hình ảnh ghê sợ khiến bệnh nhân sợ hãi. Người ảo thị giác có thể gây ra các hành vi gây nguy hiểm tính mạng cho bản thân và người khác như đánh nhau, tự sát.
Ảo xúc giác được đánh giá là ít gặp trong TTPL. Người bị ảo xúc giác thường có cảm giác như có côn trùng bò dưới da hoặc các côn trùng đang bò trong nội tạng của họ.
Ngôn ngữ và hành vi thanh xuân
Ngôn ngữ thanh xuân và hành vi thanh xuân được cho là một trong những triệu chứng rất có giá trị trong chẩn đoán TTPL.
Theo đó, bệnh nhân TTPL thể thanh xuân thường có tư duy (lời nói) rất hỗn loạn, kỳ dị và khó hiểu. Hành vi rối loạn nặng, có thể biểu hiện ở các mức độ khác nhau như đi lại không ngừng, kích động…các hành vi này thường rất lố lăng, hời hợt và kì dị.
Hành vi căng trương lực
– Sững sờ căng trương lực: là sự giảm sút rõ ràng các phản ứng lại mọi tác động của môi trường. Một số trường hợp đạt đến mức độ vô thức quá mức, bệnh nhân giữ ở một tư thế rất lâu.
– Kích động căng trương lực: là kích động do căng trương lực cơ. Các kích động này rất lố lăng, kỳ quái nhưng chỉ xuất hiện trong không gian hẹp (trên giường, trong phòng) chứ không xảy ra trong không gian rộng như hưng cảm.
– Phủ định căng trương lực: là bệnh nhân chống lại mọi tác động bên ngoài. Ví dụ: khi ta kéo tay bệnh nhân ra thì bệnh nhân co tay chống lại.
– Uốn sáp căng trương lực: là bệnh nhân giữ lâu ở một số vị trí vô lý và kỳ lạ (ví dụ: khi ta đưa tay bệnh nhân lên đầu làm tư thế chào, bệnh nhân sẽ giữ nguyên tư thế đó hàng tiếng đồng hồ). Trong lâm sàng, người ta thường làm nghiệm pháp gối không khí, bệnh nhân có thể giữ đầu ở tư thế không chạm xuống giường trong nhiều chục phút.
Nếu tình trạng căng trương lực quá nặng, bệnh nhân sẽ không đáp ứng với các kích thích bên ngoài mà chỉ nằm im một chỗ.
Biểu hiện âm tính
Biểu hiện âm tính thường là những triệu chứng tiêu cực hoặc sự khuyết thiếu những phản ứng đặc thù về cảm xúc, ngôn ngữ hay động lực. Một trong những triệu chứng điển hình của dạng tiêu cực chính là người bệnh không thể hiện bất kỳ cảm xúc nào, được gọi là “Diễn đạt cảm xúc bị giảm thiểu” (diminished emotional experssion) hoặc “hiệu ứng cảm xúc cùn mòn” (blunted affect).
Những biểu hiện âm tính tiêu biểu bao gồm:
Mất đi ý muốn làm việc: người bệnh không thể học tập hay làm việc tốt. Nặng hơn họ có thể không làm được công việc hằng ngày thậm chí không chú ý đến bản thân (không tắm rửa, ăn uống kém, không vệ sinh cá nhân…)
Giảm biểu lộ tình cảm: Sự biểu lộ tình cảm của bệnh nhân có sự giảm sút rõ rệt. Họ thờ ơ với môi trường xung quanh, họ không phản ứng trước các sự kiện, không vui cũng không buồn. Đôi khi sự biểu lộ cảm xúc bị ngược như việc vui thì buồn mà việc buồn thì vui. Gương mặt họ vô cảm và lãnh đạm. Giọng nói không có nhịp điệu lên xuống – Cái thể hiện cảm xúc của người nói.
Sự cách ly xã hội: trong nhiều trường hợp sự cách ly xã hội của người bệnh xuất hiện trước khi cả những triệu chứng phát tác. Họ không muốn tiếp xúc với người khác ngay cả với những người trong gia đình hay bạn bè thân thiết. Sự cách ly xã hội được đánh giá vừa là triệu chứng vừa là “vũ khí” mà nhiều người bệnh dùng để đối phó với những triệu chứng khác của mình. Mặt khác sự cách ly xã hội cũng có thể là do hoang tưởng bị hại gây ra.
Rối loạn tổ chức
Một số triệu chứng của bệnh TTPL khó có thể phân loại vào biểu hiện dương tính hay âm tính vì vậy nó được gọi với cái tên rối loạn vô tổ chức (Disorganization).
Rối loạn ngôn ngữ: Một trong những triệu chứng quan trọng của TTPL liên quan đến rối loạn tổ chức đó chính là nhiễu loạn ngôn ngữ hay còn gọi là ngôn ngữ vô tổ chức (Disorganized speech). Theo đó, bệnh nhân thường nói không có nghĩa hoặc trả lời không ăn nhập với câu hỏi.
Ngoài ra rối loạn này còn kèm theo biểu hiện người bệnh giảm thiểu số lượng ngôn ngữ quá nhiều, các nhà khoa học gọi hiện tượng này là “nghèo nàn ngôn ngữ” (poverty of speech) hoặc là kiểu “suy nghĩ bị chặn” – một kiểu suy nghĩ bị chặn trước khi hình thành ý tưởng.
Chuyển động cơ thể bất thường: Bệnh nhân mắc TTPL còn có biểu hiện cứng chi hay cứng cơ dẫn đến những di chuyển không được bình thường, cứng nhắc.
Rối loạn nhận thức: Bên cạnh rối loạn về ngôn ngữ, chuyển động thì bệnh nhân TTPL còn gặp rối loạn về nhận thức, họ không nghĩ rằng mình bị bệnh hay gặp bất cứ vấn đề gì nên từ chối điều trị.
Xem thêm >>> Tham Vấn Tâm Lý Tại Nhà HCM
Nguyên nhân gây ra TTPL
Có nhiều nguyên nhân gây ra chứng tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, cho đến nay người ta vẫn chưa xác định được nguyên nhân chủ yếu gây ra căn bệnh nguy hiểm này. Nhiều nhà khoa học đồng ý rằng TTPL có thể là kết quả của nhiều yếu tố nguy cơ kết hợp như: di truyền, lạm dụng chất, các yếu tố tâm lý và môi trường sống… Ngoài ra một số loại thuốc kích thích và thuốc được kê đơn cũng là nguy cơ khiến cho các triệu chứng trở nên thêm trầm trọng.
Gen di truyền
TTPL do đa gen gây ra, các gen gây bệnh nằm ở các nhiễm sắc thể số 6,8,10,13 và 22. Các nghiên cứu cũng chỉ ra răng TTPL có khuynh hướng di truyền trong gia đình. Nếu trong gia đình có cha hoặc mẹ bị TTPL thì tỉ lệ mắc bệnh của những đứa con là khoảng 12% thay vì 1% theo dân số thế giới.
Yếu tố sinh hóa
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng việc hoạt động quá mức của chất dẫn truyền thần kinh (neurotransmitter) ảnh hưởng đến ngôn ngữ, hành vi, cảm xúc và hoạt động của con người.
Dopamine thức chất là một chất dẫn truyền thần kinh khiến cho bạn cảm thấy hưng phấn và vui vẻ. Tuy nhiên, hệ thống Dopamine thông qua việc tăng sự nhạy cảm của các thụ cảm thể Dopamine ở vỏ não và các nhân dưới vỏ hoặc nồng độ Dopamine ở thần kinh hệ được tăng lên đến 300% góp phần gia tăng nguy cơ mắc bệnh TTPL ở con người.
Ngoài ra, những chất dẫn truyền thần kinh khác như Serotonin (chịu trách nhiệm cho cảm xúc), và glutamate (cảm giác phấn khích) đều nằm trong vòng nghiên cứu. Nhiều nhà khoa học tin rằng, chúng đều có vai trò quan trọng cấu thành nguyên nhân gây bệnh tâm thần phân liệt. Nhất là với glutamate (có nhiều trong bột ngọt), đã có bằng chứng chứng minh sự suy giảm chất này (cơ quan thụ cảm bị chặn, không thể tiếp nhận) có thể gây ra một số triệu chứng tâm thần phân liệt.
Yếu tố gia đình
Hiện nay chưa có bằng chứng để nghĩ rằng các rối loạn trong mối quan hệ gia đình có thể gây ra bệnh TTPL. Tuy nhiên người ta nhận xét thấy bệnh nhân TTPL dễ tái phát hơn nếu không khí trong gia đình căng thẳng.
Yếu tố môi trường
Mội trường sống căng thẳng, nhiều stress cũng là một trong những yếu tố nguy cơ làm gia tăng bệnh TTPL.
Điều trị TTPL
Trên thực tế TTPL không thể được chữa khỏi hoàn toàn, người bệnh chỉ có thể sử dụng các phương pháp điều trị TTPL như là một cách để ức chế và ngăn ngừa bệnh tái phát mà thôi.
Đa số các nguyên nhân gây ra tâm thần phân liệt đều liên quan đến di truyền và sinh lý vì vậy việc chữa trị chứng này chủ yếu vẫn phụ thuộc vào việc dùng thuốc chống loạn thần là chủ yếu. Ngoài dùng thuốc bệnh nhân có thể kết hợp với điều trị phục hồi chức năng tâm lý xã hội.
Các loại thuốc loạn thần được sử dụng trong điều trị TTPL bao gồm: Aminazine, Haloperidol, Risperidone, Olanzapine… trong đó RPD và OZP được cho là mang lại hiệu quả điều trị cao hơn và ít gây ra các tác dụng phụ hơn.
Phục hồi chức năng tâm lý xã hội của bệnh nhân TTPL được cho là một giải pháp điều trị hỗ trợ vô cùng hữu hiệu trong điều trị TTPL. Điều trị tâm lý cho bệnh nhân TTPL bao gồm các biện pháp như: phục hồi khả năng giao tiếp xã hội; giúp gia đình bệnh nhân hiểu rõ hơn về bệnh cũng như cách chăm sóc người bệnh; giúp cho người xung quanh thông cảm và tạo niềm tin cũng như hỗ trợ cho người bệnh..
Cuối cùng, người bệnh bắt buộc phải dùng thuốc đúng liều và đều đặn kết hợp với trị liệu tâm lý một cách phù hợp để người bệnh có thể nhanh chóng thoát khỏi tình trạng khó khăn. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc TTPL lâu dài có thể gây ra nhiều tác dụng phụ lâu dài như cứng cơ hay tăng cân, béo phì..
Có thể nói TTPL là một căn bệnh vô cùng nguy hiểm. Nó không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe và đời sống của người bệnh mà còn gây nguy hiểm cho những người xung quanh. Vì vậy, khi phát hiện người thân hay bạn bè của bạn có những biểu hiện tâm thần dù nhẹ người nhà cũng nên khuyến khích hoặc đưa bệnh nhân đi khám ngay để có thể phát hiện bệnh kịp thời cũng như có các phương pháp điều trị hợp lý.
